Kako naš imuni sistem stari – i kako da usporimo taj proces

Pandemija covida-19 istakla je koliko je važan naš imuni sistem. Ta složena mreža ćelija, tkiva i organa glavno je oružje koje naš organizam posjeduje u odbrani od infekcija i bolesti. I kao i svaki drugi dio našeg tijela, imuni sistem tokom godina stari, čineći nas ranjivim za sve vrste oboljenja.

To je jedan od glavnih razloga – pored rasprostranjenosti hroničnih stanja – zašto medicinski stručnjaci smatraju da su ljudi stariji od 65 godina ugroženiji od covida-19 i razvijanja težih oblika bolesti.

Međutim, starost našeg imunog sistema ne poklapa se nužno sa našim godinama. „Možemo da imamo pojedince koji su 80 godina stari, ali imaju imuni sistem 62-godišnjaka. Ili sasvim suprotno“, kaže za BBC Shai Shen-Orr, imunolog sa izraelskog Instituta za tehnologiju Technion.

Dobra vijest je da možemo da usporimo taj proces starenja slijedeći niz jednostavnih koraka. Ali prije nego što stignemo do njih, prisjetimo se malo koje vrste imuniteta postoje i kako funkcioniše naš imuni sistem.

Koje vrste imuniteta postoje?

Ovaj složeni sistem možemo podijeliti u dvije osnovne kategorije – prirođeni ili stečeni, a načini na koji se dobijaju mogu biti aktivni ili pasivni. Šta to zapravo znači?

Prirođeni ili nespecifični imunitet naša je prva crta obrane, koja se pasivno može pokrenuti, na primjer kada novorođenče sakupi antitijela putem majčinog mlijeka ili preko posteljice, a aktivni prirođeni imunitet stvara antitijela koja je imuni sistem sam proizveo nakon susreta s nekim patogenom pa tako ostaju u tijelu.

Na primjer, mnoga istraživanja dokazala su pozitivan uticaj odrastanja djece s kućnim ljubimcima zato što različiti virusi i bakterije s kojima se djeca susreću jačaju njihov imuni sistem. Tako se razvija otpornost na male mikrobe i organizam priprema za buduće, jače napade virusa i bolesti.

Do stečenog (specifičnog) imuniteta dolazi se umjetnim putem. Ako vas je ugrizla zmija otrovnica, dobićete protivotrov, koji je zapravo već gotov proizvod antitijela kojim se sprečava infekcija ili trovanje. S druge strane, razlikujemo i aktivni stečeni imunitet, koji obuhvata razne vrste vakcinacije, pa se tako kao djeca cijepimo protiv tetanusa, dječje paralize, tuberkuloze, hepatitisa B, rubeole i drugih bolesti koje mogu biti opasne po život.

Manje T i B ćelija

Imuni sistem ima dvije grane, a svaka je sastavljena od različitih tipova bijelih krvnih zrnaca – ove ćelije direktno učestvuju u odbrani našeg organizma. Urođeni imuni sistem naša je prva linija odbrane. Aktivira se gotovo momentalno čim se otkrije prisustvo stranog organizma u našim tijelima.

Ova reakcija sadrži „neutrofile, koji uglavnom napadaju bakterije; monocite, koji pomažu u organizovanju imunog sistema uzbunjivanjem drugih imunih ćelija da postoji infekcija, a onda su tu i NK ćelije (iliti ćelije ubice), čiji je posao da se bore protiv virusa ili raka. Ove tri ćelije ne funkcionišu tako dobro kad ostarimo“, objašnjava za BBC Janet Lord, direktorica Instituta za zapaljenja i starenje pri Univerzitetu u Birminghamu u Velikoj Britaniji.

Potom je tu adaptivna reakcija, sastavljena od T i B limfocita koji se bore protiv nekog konkretnog patogena. Ovoj reakciji treba nekoliko dana da počne da djeluje, ali jednom kad se desi, ona zapamti patogen za budućnost i ponovo se bori protiv njega, ako se on ponovo javi.

„Kako starite, proizvodite manje novih limfocita, ali su vam oni potrebni da biste se borili protiv nove infekcije kao što je SARS-CoV-2“, dodaje ona. „A čak i oni koje je vaše tijelo napravilo u prošlosti da bi se borilo protiv drugih infekcija ne funkcionišu tako dobro (s godinama).“ Što će reći, starenje izaziva pad svih funkcija imunog sistema.

Urođena reakcija proizvodi nešto više ćelija, ali one ne funkcionišu tako dobro, a adaptivna reakcija proizvodi manje B limfocita (koji nastaju u koštanoj srži i zaduženi su za proizvodnju antitijela) i manje T limfocita (koji nastaju u grudnoj žlijezdi i identifikuju i ubijaju patogene ili inficirane ćelije).

Do smanjenja T ćelija dolazi zbog činjenice da „grudna žlijezda počinje da se smanjuje poslije 20. godine. Ona postaje sve manja i manja, a kad doživite 65 ili 70 godina, samo tri posto nje ostaje u tijelu”, kaže Lord.

Kako starimo, gubitak ćelija koje čuvaju sjećanje na patogene dovodi ne samo do gubitka sposobnosti reakcije na infekciju već i na vakcine koje ih sprečavaju. Shai Shen-Orr, izraelski ekspert, objašnjava da u slučaju vakcine protiv gripa „40 posto odraslih koji su stariji od 65 godina ne proizvode reakciju na vakcinu“.

Drugi problem je što starenje dovodi do više zapaljenja u krvi i tkivima, što naučnici bukvalno zovu „inflamatornim starenjem“. „Pored toga što ne rade optimalno, ćelije imunog sistema obično izazivaju zapaljenja, što dovodi do brojnih bolesti“, objašnjava profesorica Lord.

Sve ove promjene koje se dešavaju kako starimo „otežavaju nam da se oporavimo od infekcija ili povreda“, kaže za BBC Encarnación Montecino, istraživačica sa Univerziteta u Kaliforniji. Ona kaže da neke od tih infekcija mogu da postanu hronične. „Infekcije koje su bile pod kontrolom kao što su herpes zoster ili tuberkuloza mogu da se vrate. To povećava podložnost novim patogenima i pojavljivanju raka.“

Nije uvijek pitanje godina

Ali iako svi patimo od propadanja čija je putanja predvidljiva sa protokom godina, ono što u ogromnoj mjeri varira je stopa prema kojoj svaki pojedinac prolazi kroz sve to. Na ovaj proces utiče genetika, ali i – u velikoj mjeri – način života.

Sve donedavno, nije bilo moguće izračunati starost našeg imuniteta. Ali Shen-Orr i njegov tim, u saradnju sa Univerzitetom Stenford iz SAD-a, uspio je da stvori metodu za dolaženje do ove informacije, koja umije da bude ključna za uspješno liječenje. „Analizirajući sastav 18 tipova ćelija imunog sistema i zastupljenost gena u krvnom uzorku, možemo da odredimo u kom stadijumu procesa starenja se nalazi imuni sistem neke osobe”, objašnjava Shen-Orr.

Varijacije u brzini procesa propadanja vezane su i za pol. „Iako oba pola prolaze kroz starenje, neki od parametara stare različitom brzinom kod muškaraca i kod žena zbog konkretnih efekata polnih hormona“, kaže Montecino za Univerziteta u Kaliforniji. Ona kaže da kod žena menopauza dovodi do pojačavanja zaštitnih efekata estrogena – hormona poznatog po tome da ima blagotvorno dejstvo na ženski imuni sistem.

Budite aktivni

Dobra vijest, kao što smo pomenuli na početku članka, jeste da proces starenja može da se uspori. Ključno za to je ostati fizički aktivan. „Danas je dugo sjedenje za tijelo isto ono što je nekad bilo pušenje“, kaže Janet Lord.

„U studijama na ljudima koji su bili aktivni tokom čitavog života sve do starosti – kao što su biciklisti aktivni sve do 80. godine koji su nastavili da voze po 100 ili 150 kilometara sedmično – rezultati su bili nevjerovatni.“

„Imali su mnogo T ćelija, a grudna žlijezda im se nije smanjila“, dodaje ona. „U drugoj studiji koja je pratila broj načinjenih koraka po danu, otkrili su da ako napravite 10.000 koraka, vaši neutrofili izgledaju kao kod dvadesetogodišnjaka.“

Povratak u prošlost

Jedna stvar je usporiti stopu starenja, ali sasvim druga preokrenuti taj proces. Da li je to uopšte moguće?

Prošle godine, istraživači sa Univerziteta u Kaliforniji objavili su studiju u naučnom časopisu Priroda u kom su pisali o tome da je koktel tri uobičajena lijeka – hormon rasta i dva lijeka za dijabetes – smanjio u prosjeku 2,5 godine od biološke starosti grupe od devet dobrovoljaca – bijelih muškaraca starosti između 51 i 65 godina.

Istraživači su rekli da je imuni sistem učesnika „takođe pokazao znake podmlađivanja“, a kod sedam od devet učesnika bilo je obnovljeno tkivo. Shen-Orr spominje da studija lijeka na kom rade on i njegov tim – ali čiji rezultati ispitivanja još nisu objavljeni – takođe pokazuje da je takav preokret moguć. „Vidjeli smo smanjenje starosti imunog sistema, ali ne znamo još da li to može trajno da se održi“, ističe on u razgovoru za BBC. Ali čak i samo usporavanje propadanja može da bude ključan korak naprijed za naš imuni sistem.

„Mislila sam da je ta cifra izmišljotina ljudi koji prodaju uređaje za njihovo mjerenje, ali kad smo uradili studiju, bila sam potpuno iznenađena“, priznaje Lord.

To sve zavisi od nivoa fizičke spreme pojedinca, ali eksperti kažu da su proste vježbe kao što su izdizanje i spuštanje na prstima, penjanje po stepenicama i dizanje malo težine rukama već dobar početak. „Samo radite nešto. Bilo šta što uradite, pomaže“, kaže Lord.

Drugi faktori koji mogu da pomognu u ovom pogledu su raznovrsna ishrana, bogata vlaknima, sa fermentisanom hranom i malo crvenog mesa da bi se održala zdrava crijevna mikroflora (polje istraživanja koje je još uvijek u začetku), i optimalni san od šest i po ili sedam sati svake noći.

Foto: Pixabay